Được biết Nhật Bản là một quốc gia nằm trong vành đai núi lửa Thái Bình Dương nên thường xuyên xảy ra động đất. Phần lớn các trận động đất lớn xảy ra ngẫu nhiên, khó dự đoán, và sự thật thì con người hoàn toàn chẳng thể làm gì để ngăn chặn được thiên tai. Thế nhưng sau nhiều thập kỷ nghiên cứu, tuy vẫn là quốc gia đứng đầu danh sách các nước chịu nhiều động đất nhất thế giới nhưng thiệt hại của Nhật Bản lại nhẹ hơn rất nhiều so với những nước khác. Vậy điều gì đã tạo ra sự khác biệt này, cùng Tâm Việt trò chuyện với Kiến trúc sư Trần Tấn Phúc – đang công tác tại công ty tư vấn quốc tế về quy hoạch và kiến trúc đô thị enCity – để tìm câu trả lời nhé!
Câu 1
Câu hỏi
Chào Kiến trúc sư Trần Tấn Phúc, ngoài sự phát triển của công nghệ phát hiện động đất và hệ thống thông báo toàn quốc thì nhà gỗ tại Nhật được cho là một trong những lý do giúp Nhật Bản giảm thiểu thiệt hại sau những cơn địa chấn. Ý kiến này có đúng không? Kiến trúc sư có thể giải thích cho Tâm Việt cũng như bạn đọc hiểu hơn về ý kiến này không?
Phần trả lời
Nhìn chung tôi thấy nhận định này là đúng, vì có thể lý giải việc giảm thiểu thiệt hại của nhà gỗ sau địa chấn ở 2 điểm chính sau:
Thứ nhất, nhà gỗ có liên kết mối nối là liên kết linh hoạt, khi có động đất vẫn có khả năng lắc lư (động đất là chuyển vị ngang) trước khi đổ hẳn. Động đất nhỏ thì có thể vượt qua, động đất lớn thì có thêm thời gian để người sống trong căn nhà có thể chạy ra ngoài. Bê tông liên kết cứng sẽ không có ưu thế đó.
Thứ hai, nhà gỗ nhẹ nên nếu có bị đè lên sẽ có thể giảm thương vong. Đó là lí do mà người Nhật thường tập luyện kỹ năng chui xuống ẩn nấp ở không gian hẹp khi có động đất để có không khí chờ đội cứu hộ đến ứng cứu. Vách giấy trong kết cấu nhà của Nhật cũng là vì muốn giảm tải trọng.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng nhà gỗ truyền thống không phải là yếu tố duy nhất quyết định việc giảm thiệt hại sau động đất. Nhật Bản cũng đã đầu tư mạnh vào hệ thống phát hiện động đất và thông báo sớm, quy định xây dựng an toàn, và giáo dục dân cư về cách đối phó với động đất. Hơn nữa, các quy định về xây dựng và kiểm tra công trình cũng đã được thực hiện một cách nghiêm ngặt.
Vì vậy, việc giảm thiệt hại sau động đất ở Nhật Bản không chỉ do nhà gỗ mà còn phụ thuộc vào một hệ thống toàn diện bao gồm nhiều yếu tố khác nhau.
Câu 2
Câu hỏi
Được biết trận động đất Kanto năm 1923 đã san phẳng các tòa nhà bằng gỗ truyền thống ở Tokyo và Yokohama, Nhật Bản. Có thể nói rằng, không phải nhà gỗ nào cũng thích nghi được với những đợt rung chấn dữ dội từ động đất. Sau khoảng thời gian không ngừng đổi mới, anh có thể cho biết những ngôi nhà gỗ ở Nhật Bản hiện tại đã có những thay đổi gì để hạn chế tối đa khả năng đổ sập khi động đất?
Phần trả lời
Sau trận động đất Kanto năm 1923 và những trận động đất lớn khác, Nhật Bản đã tiến hành nghiên cứu và phát triển nhiều cải tiến để làm cho nhà gỗ truyền thống của họ trở nên an toàn hơn trong trường hợp động đất. Dưới đây là một số thay đổi và cải tiến chính:
Xây dựng theo tiêu chuẩn an toàn: Nhật Bản đã thiết lập các tiêu chuẩn xây dựng an toàn để đảm bảo rằng các công trình bằng gỗ tuân thủ các quy định về độ cứng, độ đàn hồi và khả năng chịu địa chấn. Điều này bao gồm việc sử dụng kết cấu cốt gỗ mạnh mẽ, vật liệu xây dựng phù hợp và thiết kế dự phòng.
Sử dụng công nghệ và kỹ thuật mới: Các kỹ sư và kiến trúc sư ở Nhật Bản đã phát triển và áp dụng công nghệ và kỹ thuật hiện đại vào xây dựng nhà gỗ. Các phần mềm mô phỏng động đất đã được sử dụng để đánh giá hiệu suất của các thiết kế và xác định các điểm yếu.
Kết cấu gia cố: Những ngôi nhà gỗ truyền thống ở Nhật Bản thường được gia cố bằng cách thêm các kết cấu bổ sung như cột sắt hoặc băng thép để tăng khả năng chịu địa chấn. Điều này giúp cải thiện tính ổn định và độ cứng của nhà gỗ.
Giáo dục và ý thức cộng đồng: Người dân Nhật Bản được giáo dục về cách đối phó với động đất và cách sử dụng an toàn trong nhà gỗ. Điều này giúp họ biết cách ứng phó và tự bảo vệ khi xảy ra động đất.
Những thay đổi và cải tiến này đã giúp làm giảm thiệt hại sau các cơn động đất và đảm bảo tính an toàn cho những người sống trong nhà gỗ truyền thống ở Nhật Bản. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng không có giải pháp hoàn hảo và việc chuẩn bị cho động đất vẫn là một phần quan trọng trong nền văn hóa đối phó với thiên tai tại Nhật Bản.
Câu 3
Câu hỏi
Nghe anh chia sẻ về nhà gỗ của Nhật Bản, Tâm Việt chợt liên tưởng đến ngay kiểu nhà sàn ở Tây Nam Bộ Việt Nam ta, cũng là một dạng kiến trúc “thích nghi” với mùa nước nổi đặc trưng ở vùng này, anh có nghĩ thế không?
Phần trả lời
Có, nhà sàn ở Tây Nam Bộ Việt Nam được coi là một dạng kiến trúc thích nghi với môi trường địa lý và mùa nước nổi đặc trưng của vùng này. Vùng Tây Nam Bộ, bao gồm các tỉnh như An Giang, Đồng Tháp, Long An, và Tiền Giang, thường phải đối mặt với mùa mưa lớn và nước nổi do sự tác động của sông Mekong và hệ thống kênh rạch chằng chịt của vùng đồng bằng Sông Cửu Long. Để thích nghi với môi trường này, người dân trong khu vực đã phát triển dạng kiến trúc nhà sàn riêng biệt. Đây là một nét độc đáo tạo thành văn hóa sông nước của Tây Nam Bộ và sự thông minh của người dân ở việc họ sẵn sàng thích ứng với cuộc sống để có thể “tận thủy” chứ không “trị thủy”.
Câu 4
Câu hỏi
Theo anh thì kiến trúc nhà sàn Tây Nam Bộ có gì nổi bật?
Phần trả lời
Nhà sàn thường có những đặc điểm sau:
Khoảng cách từ mặt đất cao: Nhà sàn được xây dựng trên cột gỗ hoặc bê tông cao hơn mặt đất, giúp ngăn ngừa nước lũ thâm nhập vào nhà trong mùa mưa lớn.
Sử dụng vật liệu chống nước: Nhà sàn thường được xây dựng bằng gỗ, nơi có sự chọn lọc vật liệu có khả năng chống nước tốt. Các nền nhà thường được trải lớp gạch men hoặc các vật liệu kháng nước khác để bảo vệ khỏi ngấm nước.
Thiết kế thông thoáng: Kiến trúc của nhà sàn thường có cửa sổ lớn và không gian mở để tối ưu hóa luồng gió và làm mát trong mùa nhiệt đới ẩm. Điều này giúp tăng thêm sự thoải mái trong mùa hè nóng và giảm tác động của nước lũ.
Nhà sàn không chỉ là biểu tượng văn hóa và cuộc sống ở vùng đồng bằng Tây Nam Bộ Việt Nam, mà còn thể hiện sự thích nghi của người dân với môi trường địa lý đặc biệt của vùng này.
Câu 5
Câu hỏi
Ngày nay, dưới sự ảnh hưởng của công cuộc đô thị hóa, anh nghĩ nhà sàn đã thay đổi như thế nào?
Phần trả lời
Dưới sự ảnh hưởng của công cuộc đô thị hóa và phát triển đô thị, kiến trúc của nhà sàn ở các vùng nông thôn của Tây Nam Bộ Việt Nam cũng có nhiều thay đổi để thích ứng, đặc biệt trong nhiều trường hợp người dân đã sử dụng vật liệu mới, chuyển từ việc sử dụng gỗ sang sử dụng vật liệu hiện đại như bê tông và thép để xây dựng nhà sàn. Điều này có thể giảm sự phụ thuộc vào gỗ và giảm khả năng tác động đến nguồn tài nguyên rừng.
Câu 6
Câu hỏi
Những năm gần đây con nước về muộn, mực nước sông thấp dẫn đến nguy cơ mất mùa nước nổi tại Tây Nam Bộ. Nếu không còn mùa nước nổi, anh nghĩ nhà sàn miền Tây liệu có bị thay thế và biến mất không?
Phần trả lời
Đây là điều hẳn nhiên, thật ra nhà sàn ở miền Tây từ nhiều năm gần đây cũng đã ít dần, được thay bằng những tòa nhà hiện đại do nhu cầu cuộc sống và sự thay đổi kinh tế xã hội. Tuy nhiên, nhà sàn cũng sẽ không bị mất hẳn nếu nó vẫn còn được đánh giá dưới góc độ một nét đẹp văn hóa và một loại hình kiến trúc đặc trưng của vùng Tây Nam Bộ. Nhiều khả năng nhà sàn sẽ tiếp tục tồn tại và đóng vai trò là một biểu tượng vùng và điểm đến tham quan của các hoạt động du lịch văn hóa.
Xin cảm ơn anh đã chia sẻ.
